ابوالعَیّاش بَحرالعلوم؛ فقیهی از دیار هند - مجله نازلارا

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگارانـ بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

ابوالعیاش عبدالعلی محمد بن قطب الدین انصاری لَکَهْنَوی، ملقب به بحرالعلوم، (1144-1225ق)، فقیه حنفی مذهب و متکلم هندی است که فارسی و عربی را به خوبی می دانست.

بحرالعلوم از خاندانی اهل علم بود که نسبشان به خواجه عبدالله انصاری می رسید. در 17 سالگی پدرش را از دست داد. کمال الدین سَهالَوی فتحپوری، شاگرد پدرش چون علاقه و پشتکار او را در مطالعه و مباحث علمی دید راهنمایی وی را بر عهده گرفت و پس از مدت کوتاهی ابوالعیاش سرآمد روزگار خود شد و در زادگاهش، لکهنو، به تدریس پرداخت؛ ولی در پی حادثه و سوءتفاهمی که منجر به رنجش شیعیان اوده شد، لکهنو را ترک کرد و به شاه جهانپور رفت و بیست سال در آنجا اقامت کرد و سپس به رامپور رفت و چهار سال هم در آنجا ماند.

پس از آن، به تقاضای صدرالدین بردوانی و هم دعوت حاکمان انگلیسی به بوهار رفت. سپس به دعوت محمدعلی خان، والی کرنائک، به مَدرس رفت و به تدریس پرداخت و در آنجا به بحرالعلوم ملقب شد. در 83 سالگی در 12 رجب 1225 در مدرس درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.

صاحب نزهة الخواطر او را دانشمندی خوش بیان و توانا در تدریس و شجاع و بخشنده وصف نموده است؛ چنان که همه اموال خود را به شاگردان و اهل علم می بخشید و جز اندکی برای گذران خانواده اش نمی گذاشت.

بحرالعلوم در فقه و اصول و حکمت تبحر داشت و به مکتب عرفانی ابن عربی وابسته بود. بیشتر عمرش را به تعلیم و تألیف گذراند و به دلیل وسعت دانش و بصیرت انتقادی، بر معاصران خود فزونی یافت.

آثار بحرالعلوم بیشتر توضیح، تفسیر و حاشیه نویسی بر آثار گذشتگان است. بعضی از مهم ترین تألیفات او عبارت است:

1. الارکان الاربعة، چاپ لکهنو، 1309ق؛

2. نزلات سنة، چاپ هند، 1299ق؛

3. تنویرالمنار، توضیح بر منارالاصول نسفی در اصول فقه و به فارسی؛

4. الحاشیة علی الحاشیه الزاهدیة الجلالیة، که از میرزاهد هروی به توضیح جلال الدین دوانی بر تهذیب المنطق تفتازانی در منطق است، لکهنو، 1872؛

5. الحاشیه علی الحاشیه الزاهدیة القطبیة که حاشیه بر رساله قطب الدین رازی در تصور و تصدیق است. چاپ دهلی، 1293ق؛

6. الحاشیه علی توضیح المواقف، لکهنو، 1876؛

7. حاشیه بر توضیح هدایة الحمة صدرالدین شیرازی با نام الحاشیة علی الصدرا، لکهنو، 1262ق؛

8. حاشیه بر مثنوی، بمبئی، 1293ق؛

9. توضیح مثنوی معنوی، لکهنو، 1293ق؛

10. التعلیقات علی توضیح سلّم العلوم، که کتابی است در منطق از محب الله بهاری، دهلی، 1309ق؛

11. فواتح الرحموت فی توضیح مسلم الثبوت، در اصول فقه، لکهنو، 1295 و 1321ق، قاهره 1322ق؛

12. هدایة الصرف، در نحو، دهلی، 1326ق.

بعضی از آثار خطی او هم عبارت اند از:

1) الحاشیة علی حاشیه میرزاهد بر توضیح مواقف ایجی؛

2) توضیح بر الافق المبین میردادماد؛

3) قیامت نامه به فارسی؛

4) رساله در وحدت وجود به فارسی.

4104/