نگاهی به تبادل علم و فناوری در سند راهبردی ایران و چین، یک ظرفیت منحصربفرد برای گسترش زیست بوم دانش بنیان و خلّاق - مجله نازلارا

با ما همراه باشید و با تورهای چین از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.

گروه علم و پیشرفت خبرنگاران؛ یکی از بخش های مهم در سند همکاری ایران و چین، تبادل علمی و فناوری بین این دو کشور است که انتقال دانش و فناوری از طریق شرکت های دانش بنیان فناور ونوآور و گسترش همکاری با این شرکت ها را دنبال می نماید. این موضوع بسیار مهم در حواشی رسانه ای این روزها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این همکاری علمی و فناورانه چه ابعادی دارد، چه فرصت هایی را در اختیار دو طرف قرار می دهد و چه مواردی برای تحقق اهداف آن باید مدنظر قرار بگیرد. این ها سوالاتی است که برای پاسخ به آن با پرویز کرمی مشاور معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت وگو کردیم که در ادامه می خوانید.

تبادل علمی و فناورانه بر اساس چه ضرورت هایی در سند همکاری ایران و چین گنجانده شده است؟

کشور ایران طی سال های اخیر ظرفیت های ویژه ای را در جامعه جهانی از خود بروز و ظهور داده است از این رو بسیاری از کشورها تمایل به همکاری و مشارکت با ایران دارند. در این چهل سال و به خصوص در ده سال اخیر تحریم های به شدت ظالمانه ای بر علیه کشورمان وضع شده است، اما تاب آوری ملی و نمونه ای از سوی کشور و حاکمیت به جامعه جهانی نشان داده شده است. فناوری ها و نوآوری ها، کسب رکوردهای عالی در بسیاری از زمینه ها، خصوصا در زمینه علم و فناوری باعث شده است که توانمندی ایران به شکل بهتری در منظر عموم و جامعه بین الملل دیده گردد.

امروز چین به یکی از عظیمترین قدرت های اقتصادی، فناوری جهان تبدیل شده است و در خیلی از موضوعات توانسته است گوی سبقت را از آمریکا بگیرد.

از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که جامعه بین الملل، به کشورهای غربی و آمریکا ختم نمی گردد. در گذشته به واسطه سیر ارتباط ما با اروپا و غرب در تحصیل و تجارت، تعاملات بین المللی ما عمدتا با اروپا و آمریکا انجام می شد. اما در کنار این کشورها، کشورهای نوظهوری از جمله کشورهای حوزه بریکس، اوراسیا، شانگهای به خصوص چین در طی این سال ها رشد چشم گیری در حوزه های علمی- فناوری داشته اند و فعالیت های خودشان را ارتقا داده اند. امروز چین به یکی از عظیمترین قدرت های اقتصادی، فناوری جهان تبدیل شده است و در خیلی از موضوعات توانسته است گوی سبقت را از آمریکا بگیرد.

غرب در هیچ برهه ای حاضر به انتقال فناوری و دانش به ایران نشده است

همواره در تعاملات بین المللی کشورمان خصوصا در حوزه فناوری و نوآوری حتی زمانی که تحریم ها به این شدت نبودْ وقتی با کشورها و شرکت های غربی نشست و برخواست میکردیم یک تحفظ ویژه و خاصی در حوزه انتقال فناوری و نوآوری داشتند و به هیچ عنوان قائل به انتقال فناوری و نوآوری به کشور ایران نبودند. اما چینی ها در این زمینه برعکس هستند و یک گشاده دستی خاصی در این موارد دارند . اما کشورهای دیگر تمایلی به انتقال فناوری خصوصا به ایران نداشتند. چرا که فناوری موجب ایجاد رشد و توسعه و ارزش افزوده می گردد و باعث می گردد رشد و نواوری در آن کشور سرعت بگیرد. اما از آن جایی که چینی ها در انتقال فناوری با کشورهای دیگر موفقیت های زیادی داشته اند در این حوزه یک گشاده دستی خاصی دارند که ما می توانیم با همکاری های دانشگاهی و مراکز علمی که بین دو کشور از طریق اجرایی شدن این برنامه انجام می گردد شاهد رشد و توسعه در گسترش همکاری های دانشگاهی ها و اولویت دادن به انتقال فناوری و نوآوری باشیم.

یادمان باشد غربی ها و اروپایی ها حتی در رژیم گذشته هم ایران را به نوعی تحریم نموده بودند؛ مثلاً نه اروپایی ها و نه آمریکایی ها هیچوقت صنایع نو و سنگین خود را به ایران ندادند؛ برای همین در آغاز نوسازی ایران در رژیم گذشته نیز ناچار صنایعی مانند ذوب آهن و ماشین سازی تبریز را از روسیه به ایران منتقل کرد.

نکته دیگر حساسیت ها و نگاه هایی است که به برنامه نقشه راه 25 ساله ایران دوخته شده است. این موضوع از جهاتی مثبت است به شرطی که نگاه به این موضوع صفر و صدی نباشد. یعنی باید دانشگاهیان، اقتصاددانان، سیاسیون احزاب و گروه ها در موضوع قراردادهای بین المللی و تفاهم نامه های بین المللی حساس باشند همچنین مجلس شورای اسلامی باید نقش خود را در این زمینه خوب اعاده کند. اساتید دانشگاه ها، کارشناسان همه باید نظر بدهند.

یک برنامه استراتژیک برد-برد

قرارداد25 ساله ایران و چین یک نقشه راه جامع است که چشم انداز همکاری ایران را با کشور چین معین می نماید، درواقع این نقشه راهی که بین دو کشور بسته می گردد یک برنامه استراتژیک برد-برد است که هم به نفع ایران و هم به نفع کشور چین است.

چیزی که در حال حاضر در دستور کار ما قرار گرفته است یک نقشه راه جامع است که چشم انداز همکاری ایران را با کشور چین معین می نماید، درواقع این نقشه راهی که بین دو کشور بسته می گردد یک برنامه استراتژیک برد-برد است که هم به نفع ایران و هم به نفع کشور چین است. چین به واسطه توانمندی ها داشته ها و موقعیت ژئوپولتیک و سرزمینی که کشور ایران دارد در این منطقه حساس به سراغ ما آمده است.

این سند همکاری چه فرصت هایی را در زمینه علمی و فناوری در اختیار دو کشور قرار می دهد؟

اقتصاد نوآور ایران با تکیه بر شرکت های دانش بنیان از توانمندی خوبی برخوردار است. کشور چین نیز به این موضوع که ما یک نیروی انسانی خیلی متخصص و توانمند داریم مطلع است. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم چینی ها نیز نیروی انسانی قوی و توانمند و ارتباطات وسیع بین المللی دارند. آن ها توانسته اند رشد سالانه 10 درصد را تجربه نمایند و در خیلی از صنایع تراز اول هستند. چینی ها بازارهای بین المللی را در اختیار دارندو تجربه خوبی را در فضای فناوری های نو دارند که می توانند در انتقال این فناوری به شرکت های دانش بنیان و خلاق یاری کار باشند.

بسترهای لازم برای همکاری های برد-برد با سایر کشورها

شرکت های دانش بنیان نقش سلول های انتقال دهنده و رابطی را دارند که می توانیم ظرفیت های آن ها را در اجرای بهتر این تفاهم نامه بکار بگیریم.

بحث بعدی اولویت دادن به شرکت های دانش بنیان است. شرکت های دانش بنیان رشد خوبی را در کشور پیدا نموده اند. ما برای اینکه بتوانیم همکاری های برد - برد با سایر کشورها داشته باشیم باید بسترها و پلت فرم هایی داشته باشیم که بتوانند از فناوری ها و نوآوری های کشور مقابل که حاضر به انتقال آن ها هستند استفاده نمایند درواقع شرکت های دانش بنیان نقش سلول های انتقال دهنده و رابطی را دارند که می توانیم ظرفیت های آن ها را در اجرای بهتر این تفاهم نامه بکار بگیریم.

موضوع دیگر اکوسیستم نوآوری و خلاق در کشور است . چندسالی است که این اکوسیستم در کشور ما آغاز به فعالیت نموده است و اقدامات خوبی هم انجام داده اند. ما توانسته ایم استارت آپ های خوبی در این زمینه داشته باشیم. شرکت های خلاق و خانه های نوآوری خوبی را در استان های مختلف شکل داده ایم . ما می توانیم از طریق این پتانسیل ها نوآوری را در منطقه به صورت مشارکتی با طرف های چینی و از طریق بخش خصوصی ایجاد کنیم. همین حالا نیز در همسایگی ما امارات قطر و سایر کشورها از توانمندی های چین استفاده می نمایند. به طور مثال سینوفارم چین با امارات به صورت مشترک در زمینه فراوری واکسن کووید-19 فعالیت می نماید. حتما ما باید در این زمینه ورود پیدا کنیم و اینکار را انجام دهیم.

در کدام حوزه های علمی و فناورانه، بین ایران و چین فرصت های تعامل و همکاری وجود دارد؟

از توانمندی حوزه نفت و انرژی تا احیای جاده ابریشم

یکی ازتوانمندی های ایران، بحث توسعه در زمینه صنعت نفت و انرژی است. شرکت های دانش بنیان می توانند در این زمینه ها ورود پیدا نمایند و مجری و اقدام نماینده این تعاملات مشترک باشند. در زمینه صندلی صنعت خودرو نیز ما در حال حرکت از شکل طبیعی و فعلی خود به سمت خودروهای برقی و الکتریکی و همینطور خودروهای هوشمند و خودران هستیم که چین در این زمینه فعالیت های بسیار ویژه ای را انجام داده است. از این رو شرکت های خودرو ساز خصوصا شرکت های خصوصی، شرکت های دانش بنیان فعال در این حوزه می توانند از طریق این تفاهم نامه ورود پیدا نمایند و نقش خوبی را در بازار منطقه ایفا نمایند.

همچنین کشور چین می تواند تعاملاتی در گسترش کوریدورها و راه های حمل و نقل و ارتباطی از طریق راه ابریشم و کریدور شمال جنوب و شرق به غرب فعالیت های جهش واری را در کشور ما ایجاد کند. در این زمینه نیز شرکت های دانش بنیان حوزه حمل نقل و راه می توانند در پروژه های بالادستی و اصلی آن ورود پیدا نمایند و فعالیت های خود را دنبال نمایند.

ما در حوزه نفت، گاز و انرژی شرکت های خیلی خوبی داریم و فعالیتهای خوبی درحال انجام است. در زمینه پتروشیمی شرکت های دانش بنیان ماکارهای بی نظیری را انجام می دهند . اگر ما بتوانیم از توانمندی های چین هم در این زمینه استفاده کنیم این نوآوری و فناوری می تواند به ما خیلی یاری کند.

در حوزه مناطق آزاد تجاری و صنعتی شرکت های دانش بنیان ما ورود پیدا نموده اند و در حوزه منطقه آزاد چابهار شرکت های دانش بنیان خوبی داریم که در حوزه پتروشیمی، نفت و انرژی های نو ورود پیدا نموده اند. به صورت کلی کاری که چین می تواند برای ما انجام دهد درست مانند یک همراه عظیم است.

فرصت های منحصربفرد در فناوری های ارتباطی

در حوزه فناوری های IT و هوش مصنوعی و پلت فرم هایی که به حوزه فناوری ارتباطات کشور چین در اشل های خیلی عظیم و نوآورانه کار نموده است .در 5G چین حرف اول جهان را می زند در فضای پلت فرم های دیجیتال توانمندی های خیلی خوبی را از خودش بروز و ظهور داده است. خیلی از پلت فرم های ما می توانند به یاری چین به این موضوعات ورود پیدا نمایند و فعالیت های خودشان را در این زمینه گسترش دهند. در حوزه فناوری و ارتباطات چین جزو کشورهایی است که اپ هایش میلیاردی است. ما می توانیم از این موضوع یاری بگیریم و شرکت های خود را به این موارد وصل کنیم.

در حوزه فناوری ارتباطات از راه دور نسل پنجم در دست چین است .ما می توانیم در این حوزه از خدمات اساسی آن ها مثل موتورهای جستجو، پست الکترونیک، پیامرسان های اجتماعی، مسیریاب ها، سرور ها، سیستم عامل ها و حتی فراوری تجهیزاتی که برای تلفن همراه، تبلت، لپ تاپ و موارد دیگر شرکت های دانش بنیان خودمان را وارد کنیم به دلیل اینکه این ها می توانند توسعه نرم افزاری خوبی را از این طریق داشته باشند.

در حال حاضر اکوسیستم خلاق و دانش بنیان ما توانمندی خوبی را در اجرا دارد لذا نیازمند بازار و همینطور تبادل اطلاعات و توسعه را داریم که چین می تواند در این زمینه به ما یاری کند. در تقویت همکاری های ماهواره ای و رادیویی چین می تواند یاری حال خوبی برای ما باشد. در حوزه همکاری های فینتک و اقتصادی نوآوری هایی که در چین رخ داده است می تواند در کشور ما نیز باشد.

در زمینه شرکت های خلاق بحث گردشگری و میراث فرهنگی و فناوری های نرم در حوزه های نوظهور کشور چین فعالیت های خوبی را دارد که شرکت های خلاق ما می توانند در این حوزه همکارهای خوبی را در فضای شرکت های چینی پیدا نمایند.

ما پیش از این نیز با کشورچین ارتباط داشتیم، انعقاد این سند راهبردی چه یاریی به تقویت این ارتباطات می نماید؟

در فضای تحریم وقتی که شرکت های دانش بنیان و خلاق ایرانی با شرکت های چینی همکاری می کردند به دلیل موانع قانونی و فرا قانونی زیادی که توسط نظام بین الملل جلوی پای آنها قرار می گیرفت نمی توانستند ظرفیت ها و موفقیت های زیادی کسب نمایند. دولت چین نیز در این زمنیه حمایت و تضمین خاصی در اختیار شرکت های دانش بنیان ایرانی قرار نمی داد و شرکت های ما به تنهایی و بدون هیچ حمایت و مشوق خاصی با شرکت های چینی کار می کردند و تابع ضوابطی بودند که دو کشور باهم داشتند.

در سند راهبردی 25 ساله تمام تضمین ها و حمایت های قانونی لازم توسط دولت چین و ایران به شرکت هایی که خواهان فعالیت در این حوزه ها هستند داده می گردد و شرکت ها به راحتی می توانند از حمایت ها و مشوق هایی که دو دولت در جریان این تفاهم نامه ایجاد نموده اند استفاده نمایند.

اما وقتی بحث همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین مطرح می گردد تمام تضمین ها و حمایت های قانونی لازم توسط دولت چین و ایران به شرکت هایی که خواهان فعالیت در این حوزه ها هستند داده می گردد. یعنی وقتی که این تفاهم نامه بین دو دولت منعقد شد شرکت ها به راحتی می توانند از حمایت ها و مشوق هایی که دو دولت در جریان این تفاهم نامه ایجاد نموده اند استفاده نمایند. این یاری ها می تواند تسهیلات بانکی، اقامتی، دریافت زمین، معافیت های اقتصادیاتی و گمرکی باشد که در اختیار شرکت های دانش بنیان قرار می گیرد در واقع بسیاری از این حمایت ها پس از عقد این تفاهم نامه و قراردادهای جانبی که بعدا بسته می گردد برای شرکت ها در نظر گرفته می گردد.

ارتباط دانشگاه های ایران و چین نظام مندتر و دقیق تر می گردد

دانشگاه ها به عنوان منبع اصلی پرورش و فراوری نیروی انسانی و علم حلقه اول اقتصاد دانش بنیان را تشکیل می دهند بعد از آن پارک های علم فناوری و بعد از آن شرکت های دانش بنیان ،استارتاپ ها و شتاب دهنده ها هستند. این نهادها در کشور چین رشد خوبی داشته و در این زمینه تعامل خوبی در حال اجرا است.

هرچند امروز نیز دانشگاه ها شرکت های دانش بنیان و پارک های علم و فناوری ما با کشور چین ارتباط خوبی دارند اما با منعقد شدن این تفاهم نامه بین دو کشور و سپس با اجرای اکشن پلن آن، این ارتباط نظام مند تر و دقیق تر می گردد .

با وجود این فرصت های منحصربفرد، چرا شاهد جوسازی های منفی علیه این سند همکاری هستیم؟

یک عده می خواهند این تفاهم نامه را هجو نمایند و مخالف انجام این موضوع هستند این افراد دو دسته هستند؛ یا کسانی هستند که نا مطلع هستند و عدم اطلاع آنها و صرفا به استناد پمپاژهای رسانه ای غربی مخالفت می نمایند که پشت سر آن ها در درجه اول دولت امریکا است برای اینکه یکی از راهکارهای نمایش شکست تحریم ها عقد این نوع تفاهم نامه ها و قراردادها است و ما باید مانند اینگونه اقدامات را با هند و روسیه نیز داشته باشیم.

مطلب بعدی این است که با اجرایی شدن این سند راهبردی بازار 80 میلیونی ایران از دست آن ها خارج می گردد .آمریکا و دولت های غربی علاوه بر تحریم ایران می خواهند بازار ایران را در دست داشته باشند همچنین از طرف دیگر نمی خواهند ایران به تفاهمات بین المللی که در نهایت به خروج از بن بست و دسترسی به فناوری های نو یاری می نماید به همین دلیل است که کشور آمریکا از مخالفان این تفاهم نامه است. لذا مردم ایران باید ضمن پیگیری این موضوع، مطالبه هوشیاری نمایند. مجلس شورای اسلامی نیز باید بر این قراردادها نظارت کامل داشته باشد. ولی در حال حاضر هیچ موضع نگران نماینده ای درباره این قرارداد وجود ندارد که بدخواهان و کشورهای غربی این جو منفی را در ایجاد نمایند.